Асан(XV ғасыр) — өз заманының аскан ақылгөйі. Одан калган "таза мінсіз асыл сөз” аз болмаса керек, бірак олардың бөрі біздің заманымызға жетпеген. Оның казір колда бар өлеңдерінен ірі сөз зергері, терең ойшыл акын екенін танимыз. Асан атына "кайғы” деген сөз қосылуы да көп нөрсені аңғартады. Мүнан біз оның желмаяға мініп, еліне шүрайлы, жайлы коныс, шүйгін жер іздеумен өмір кешкен халык камкоры екенін танимыз. Асан ел тыныштығын армандаған.

Мал баккан көшпелі елге керегі — бейбіт тіршілік. Бірак ол кезде жаугершілік, баскыншылык, соғыс, күнарлы жер үшін үрыс-кактығыс жиі болып түрған.

Олар ел берекесін кетіріп, күйзеліске үшыраткан. Жырау хальщ басьша төнген осы ауьфтпальщты көре білген.

Асан кайғы "Әй, хан, мен айтпасам білмейсің” деген Жөнібек ханга айткан толгауында "шабылып жатқан халкың бар, аймагын көздеп көрмейсің” деп күйзелген халкының камын ойлау орнына, "қымыз ішіп қызарыгг, масаттанып, кызып, өзінен баска хан жоктай елеуреп, бак-дөрежесіне, мансабына масаттанган” ханга батыл үн катады. Жырау бүл жерде ханнын мактаншақ, парьщсыз, үшкалақ мінезін тамаша бейнелеген. Елінің камын, ертеңін ойламаган ханга жырау: "Ойыл көздің жасы еді... Ойылдан елді көшірдің, Жемде кеңес кылмадың, Жемнен де елді көшірдің... Еділ деген киянга, еңкейіп келдің тар жерге”,— деп нали тіл катады.

Асан қайғы ел, халық тағдырына, болашағына терең көз жібереді, кабырғасы кайыса жыр төгеді, болжам жасайды. Жырау ханға:

Тіл алсаң, іздеп қоныс көр,

Желмая мініп жер шалсам,

Тапкан жерге ел көшір, —

деп акыл-кеңес береді. Онан әрі ханға:

Аңдып жүрген көп дүшпан,

Елге жау боп келеді.

Қүладан куды өлтірсе,

Өз басына келеді.

Құльщ кеп сені өлтірер,

Осыны Асан біледі, —

деп, жырау халык көтерілсе, хан басына ауыр күн туарын ескертеді.

Акылгөй жырау халык күшін жоғары бағалайды. "Еділ бол да, Жайык бол, ешкімменен үрыспа”, — деп, елді бірлік-ынтымақка шакырады. Жырда ғибрат, өнеге аларлык парасатты ой түйіндері мол. Ол өз түсын-дағыларға да, келешек үрпакка да биік адамгершілікті уағыздаған. Жырау:

Ашу — дүшпан, артынан Түсіп кетсең кайтесің Түбі терең қуыска, —

деп шалдуарлык теріс мінездерден сактандырады. Сол сиякты "Ердің күны болса да, кол кусырып барған соң, аса кеш те коя бер, бүрынғыны куыспа”, — деп, кайырым-дылық, ерлік істерге жетектейді. Асан кайғының:

Арғымакка міндім деп,

Арткы топтан адаспа!

Күнінде өзім болдым деп,

Кен пейілге таласпа!

Артык үшін айтысып,

Достарынмен санаспа!

Ғьілымым жүрттан асты деп,

Кеңессіз сөз бастама!

Жеңемін деп біреуді Өтірік сөзбен қостама! —

деген жолдарындағы өмір тәжірибесінен түйген парасатты толғам-танымы, философиялык терең ойлары бүгінгілерге де үлгі-өнеге.

"Көлде жүрген коңыр каз” толғауындағы ғибратнама-лык ойлары да тереңділігімен, парасаттылығымен таң-дандырады.

Асан жырлары тек өзінің мазмүнымен ғана емес, көркемдік сапасымен де күнды. Жырау поэзиясы толғау түрінде келеді.

Бұл заманда не ғаріп?

Ак калада без ғаріп,

Жаксыларға айтпаған, —

Асыл шырын сөз ғаріп, —

деп сөз енерінің қадірін білдіре отырып:

Ата жұрты — бүкара Өз колыңда болмаса,

Қанша жаксы болмаса,

Қайратты туған ер ғаріп, —

деген жолдар аркылы ер жігіттің өз халқымен, өз жерімен бірлікте болуына тілек қосады, оньщ жүрегі елім, жерім деп соккан ер азамат болуын арман тұтады. Ақын поэзиясы дыбыс үндестігіне қүрылған.

Ойыл деген ойынды,

Отын тапсаң тойынды...

Елбең-елбең жүгірген Ебелек отқа семірген Екі семіз колга алып,

Ерлер жортып күн көрген... —

деген жолдарда жырау өз ойын айтып беру үшін көркемдік тәсілді ұтымды колданған. Мұндай өрнекті "Қырында киік жайлаған” өлеңінен де кездестіреміз.