 |
 |
Наш опрос
Поиск
 |
Пятница, 19.04.2024, 14:29 |
| Приветствую Вас Гость | RSS | |
| Қазақ әдебиеті | |
| Главная | Регистрация | Вход | |
ҮЙЛЕНУ САЛТЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ТУҒАН ӨЛЕҢДЕР Халкымыздыц ежелгі үрдісі бар, Адастырмас ақ жолдан үлгісі бар. Үлкен сыйлау үкканға соның бөрі, Зерделі үл, зейінді кызды сынар. (Халық өлеңі. ) Қыз үзату тойында "тойбастар”, "жар-жар”, "сыңсу”, келін түсіретін ауылдағы жиьшда "беташар”, т. б. өлеңцер айтылған. Тойбастар. Ұзатылатын кыздың тойында айтылатын өлеңнің түрін тойбастар деп атайды. Тойбастар өлеңі той иесіне арналады. Той бастаушы: Белгілі бүл казакка тілдің желі, Той кылдың жүрт жинаған мерекелі. Сәрсенбі сәтті күні той кылыпсыз, Тойыныз тойға ұлассын берекелі, — деп, той иесіне игі тілек білдіре өлеңдетіп, тойды бастайды. Той бастау өлеңінің мақсаты — ұзатылатын кызына той жасап отырған үйге "күтты болсын” айту, жаксы тілек білдіру. Сонымен бірге өке-шешесін, төркін жүртын, бауырларын кимай отырған қызға дем беру, "ата-ананың жолы осы”, "қыз жат жұрттык” деп коңілін аулау. Тойбастар өлеңі төрт жолды, он бір буынды, жаттап алып айтуға жеңіл, ьщшам болып келеді. Жар-жар. Тойбастар дан кейін, ұзатылатын кыздың тойында айтылатын өлеңнің екінші бір түрі — жар-жар. Жар-жарды жиналғандар екі жақ болып бөлініп, айтыс түрінде орындайды. Бүл жерде бір жағы кыздар, екінші жағы жігіттер немесе кыз алушы және кыз беруші күдалар жағы болып екіге бөлініп айтысады. Айтыста жаңа үзатылып бара жаткан кыздың барған жерінде қайын ата, кайын енесі, кайын сіңлілері мен кайындары бар екені, олардың кыз туыстарының орнын басатыны, ол кыздың өдептілігі мен көргенділігіне, бауырмалдығына байланысты екені айтылады. Мәселен, жігіт жағы: Алып келген базардан Қара насар, жар-жар-ау, Қара макпал сөукеле Шашың басар, жар-жар-ау. ...Мүнда өкем калды деп, Қам жемеңіз, жар-жар-ау, Жаксы болса, қайын атаң, Орнын басар, жар-жар-ау, — десе, кыз жағы: Есік алды кара су Майдан болсын, жар-жар-ау, Ак жүзімді көргендей Айнам болсын, жар-жар-ау. Қайын атасы бар дейді, Осы казак, жар-жар-ау, Айналайын өкемдей Қайдан болсын, жар-жар-ау, — деп жауап береді. Осы ретпен басталған жар-жар айтысы екі жактың ата-ана, апа-қарындас, аға-іні туыстарын салыстыра отырып, олардың бауырмалдыгын, кайырымдылығын, мейірімділігін сипаттаумен жалгаса береді. Беташар. Беташар — жаңа түскен жас келінге айтылатын жыр. Күйеуінің аулына келін болып жаңа түскен жас кыздың басына желек салу — ежелгі хальщтык дөстүр. Ол — келіннің жаңа өмірге қадам аттауы, өдет-ғүрыпка мойын үсынуы. "Келін, келін, келіп тұр, Иіліп сөлем беріп тұр”, — деп, жаңа түскен жас келінге ауылдың үлкендерін таныстырып, олардан көрімдік сүралады. Нар берсеніз, мая бер, Үстіне кілем жая бер. Жылкы берсең биеден, Кем болмасын түйеден... Сиыр берсең қызылдан, Шүбалаңкы күйрығы үзыннан, Қой берсеңіз үлкен ағынан, Егіз болсын козысы, Болмасын жалкы тағы да, ... — деп, төрт түлік түгел аталып шығады. Бүдан өрі беташардың екінші бөлімі — "Айт, келін” жыры басталады. Онда жаңа түсіп отырған жас келіннің жүріс-түрысы, отбасы мүшелерімен қарым-катынасы, үй шаруасына, еңбекке деген бейімділігі, үлкендерді, жолдас-жораны, конактарды сыйлауы сөз болады. Келіншекке өнеге айту, төлім-тәрбие беру көзделеді. Жас келінді өдептілікке, ибалылыкка, өсек-өтіріктен аулак болуга, еңбек сүйгіш, елгезек болуга үндейді. Сьіңсу. Өте ертеден келе жатқан салт-дөстүр жырларының бір түрі — сыңсу. Бұл жыр ұзатылатын кыздың ағайын-туыс, ел-жүрт, әке-шешемен коштасып айтатын жыры. Көбінесе кыздың жеке басының мүңы, жат жүртка кетіп бара жатканы туралы айтылады. Сыңсу өлеңінде: Ата-анам еді — дөулетім, Мен жұртыма жау ма едім, Жат жүрттык болып кеткен соң, Кетер-ау бастан сөулетім, — |